Poka Yoke Nedir? | Poka Yoke Örnekleri ve Uygulamaları

Poka Yoke Nedir?

Poka Yoke, Japon araba üreticisi Toyota şirketinde çalışan mühendis Shigeo Shingo tarafından 1960’lı yıllarda ortaya çıkarılan bir yalın üretim ilkesidir. Japonca iki kelimeden oluşan Poka ve Yoke Toyota üretim sistemin önemli kavramları arasında yer almaktadır. Kelimenin anlamı; Poka: Hata, Yoke: Önleme kelimelerinin birleşiminden gelir. Operatörlerin hata yapmasını engelleyen yalın üretim sistemidir. Ayrıca operatörün birim zamanda gerekli şartları tamamlamadan proseslerin başlatılmasını da engeller. Böylelikle üretim proseslerindeki verimi arttırmak ve hatalı üretim gibi sorunların önüne geçmek mümkün olur.

Bu ilkenin temel amacı, hataları daha meydana gelmeden önce engellemektir. Aynı zamanda gerekli koşullar sağlanmadan prosesin başlatılmasını veya gerçekleştirilmesini de engeller. Böylelikle üretim proseslerindeki verimi arttırmak ve hatalı üretim gibi sorunların önüne geçmek mümkün olur. Poka Yoke Prosesi sadece gerekli koşullar sağlandığı zaman başlatılabilir. Günümüzde poka yoke yöntemi üretim proseslerinden günlük hayata birçok alanda kullanılmaktadır. Bu yöntemin gerçek hayattaki uygulamalarına bakmak birçok açıdan faydalı olacaktır.

Poka Yoke ile Önlenebilecek Hata Türleri Nelerdir?

Poka yoke sistemi hataları önlemeyi amaçlandığına göre bu sistemin önleyebilecek hata türlerini ele almak önemlidir. Aslında poka yoke sadece üretim sistemleri için değil, günlük hayatta karşılaştığımız hatalar için de etkili bir yöntem olabilir. Ancak üretim sektörüne odaklandığımız zaman aşağıdaki hata türleri en sık karşılaşılan ve bu yöntemle kolaylıkla önlenebilen hata türleri arasında yer alır.

• Kurulum hataları: gerekli ayarları yapmak için hatalı araçların ya da parametrelerin kullanılması. 
• Eksik parça: montaj, kaynak gibi proseslere tüm parçaların katılmaması ve eksik parçanın olması.
• Hatalı parça: montaj, kaynak gibi proseslere hatalı parçanın katılması.
• Operasyon hataları: operasyonun doğru olmayan bir şekilde gerçekleştirilmesi.
• Ölçüm hataları: makine, ölçüm cihazı ayarlarında meydana gelen hatalar.

Poka Yoke Uygulama Adımları    

Hataları önlemeyi hedefleyen bu sistem beş adımda uygulanabilir. Bu beş uygulama adımı şu şekilde sayılabilir:

1. Doğru hata tespiti yöntemlerinin belirlenmesi
2. Hatanın ortaya çıkmasını önlemek için gerekli önlemlerin alınmasını sağlama
3. Hatalardan ders çıkarmayı sağlayan bir sistemin uygulanması
4. İnşa edilen sistemin sürekli olarak geliştirilmesi
5. Operatörlerden de geri bildirim alınması

Bu adımları uygulamak başarılı bir Poka Yoke sistemini kurmayı mümkün kılar. Başarılı bir Poka Yoke sistemi ise ortaya çıkan hataların daha en baştan önlenmesine izin verir. 

Poka Yoke’nin fabrikalarda en yaygın kullanılan sistemi olarak Pick by Light sistemini görebiliriz. Montaj hatlarında birden fazla ürünün montajı gerçekleşen montaj hatlarında operatörlerin unutkanlık, dalgınlık veya yeteri kadar tecrübeli olmamasından ötürü Pick by Light sistemi ile beraberinde montaj işlemleri hatasız şekilde gerçekleşir. Üretim içerisinde yaygın olarak karşılaşılan hatalar ise standart eksikliğinden kaynaklanan hatalar meydana gelmektedir. Bu da kalite eksikliğine ve gider maliyetleri olarak önemli ölçüde yansımaktadır.

Yalın üretim araçlarından olan Poka Yoke, israfları ortadan kaldırmak, prosesleri daima iyileştirmek, üründe katma değeri artırmak ve maliyetleri düşürmeyi hedefler.

Poka Yoke Kullanmanın Faydaları

Poka Yoke uygulamak, işletmenize birçok yönden fayda sağlayacaktır:

• Çalışanlarınızı eğitmek için daha az zaman ve para harcamanız anlamına gelir.
• Daha az hata, çalışanlar ve tüketiciler için daha fazla güvenlik anlamına gelir.
• Sistem hatasız olacak şekilde tasarlandığı için kalite kontrolleri ve inceleme için daha az zaman ve para harcanır.
• Çalışanlar sürekli iyileştirme kültürünü yaşam biçimi olarak benimserler.
• Sıfır kusur veya mümkün olduğunca sıfıra yakın, israfı ve maliyetleri azaltır.
• Daha kaliteli ürünler, müşteri memnuniyetinin ve paydaş güveninin artmasını sağlar.
• Poka Yoke kullanmak hataları önler veya büyük ölçüde azaltır ve bu da çalışanlara, yönetime ve paydaşlara güven oluşturur. İşi ilk seferde doğru yapmaktan kaynaklanan artan güven, üstün ürünler, daha iyi müşteri memnuniyeti, gelişmiş marka sadakati ve artan kâr ile sonuçlanabilir.

Poka Yoke Örnekleri

Gerçek hayatta en çok karşılaşılan poka yoke örnekleri şu şekilde sıralanabilir.

1. Araç Güvenlik Özellikleri
   Araçlar, güvenli yolculuğu sağlamak amacıyla birçok hata önleyici sistemle donatılmıştır. Motor çalışırken yolcu kapısı açılınca çıkan uyarı sesi, koltukta otururken emniyet kemerini bağlamayan yolcu için verilen uyarılar bu uygulamalar kapsamında sayılabilir. Aynı zamanda güvenlik teknolojilerinin ilerlemesiyle şerit ihlali uyarıları gibi daha gelişmiş poka yoke uygulamaları da görülmektedir.
2. Evde Kullanılan Elektronik Aletler
   Evde kullanılan bulaşık makinası, çamaşır makinası ve kurutma makinası gibi aletler, kapıları açık olmadığında çalışmazlar. Aslında bu durum gerekli koşullar sağlanan kadar prosesin gerçekleştirilmesini önlemekle ilgilidir. 
3. Basmalı Su Mataraları
   Basmalı su mataraları poka yoke yönteminin günlük hayattaki en basit uygulamaları arasında yer alır. Bu mataralarda suyu içmek için üstteki mekanizmaya basmak gerekir. Bu koşul sağlanmazsa suyu içmek mümkün olmaz. Bu da suyun dökülmesi ve çevreyi kirletmesi gibi hataların önüne geçmeye izin verir.
4. Gıda Üretiminde Mavi Eldiven Kullanılması
   Gıda üretiminde mavi eldiven kullanarak bu eldivenin üretim hattına düşmesi durumunda tespiti kolaylaşır. Her ne kadar yaygın bir hata olmasa da dikkatsizlik sonucu eldivenin düşmesi sonraki aşamalarda büyük sorunlar yaratabilir. Doğada mavi meyve ve sebze az olduğu için mavi eldiven sayesinde bu hata kolaylıkla tespit edilebilir.
5. Tekerlekli Sandalye Tekerleri
   Tekerli sandalyeler hareket etmediği zaman tekerleri kilitlenir. Böylelikle sandalyede oturan kişinin düşmesi veya istenmeyen bir hareket yapması engellenir. Bu da hatanın meydana gelmeden önce engellenmesine iyi bir örnektir.

Günümüzde Poka Yoke yöntemi üretim proseslerinden günlük hayata birçok alanda kullanılmaktadır. Örneğin bilgisayarlarda sıklıkla kullandığımız usb bellekler bilgisayar yuvasına doğru şekilde takıldığında kolaylıkla girecektir. Fakat ters takmaya çalıştığımızda usb belleğin girişindeki küçük plastik parçası sayesinde bellek yuvaya oturmayacaktır. Özellikle son yıllarda usb yuvaların bozulmasıyla ilgili üretici firmalar Poka Yoke tekniğini kullanmıştır. Farkında olmasak da aslında Poka Yoke hayatımızın her anında, her yerinde kullandığımız bir metodolojidir.